20. De Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog begon voor Neede op 10 mei 1940 om 04.15 uur. Toen fietsen de Duitsers het dorp binnen. Een maand later keerden de gevangen genomen Nederlandse soldaten terug. Needenaar Jan Roelof Dijkman had het niet overleefd. Hij sneuvelde op de Grebbeberg. Neede en omliggend gebied viel onder het bestuur van Ortskommandant Hauptmann Folmer, met hoofdkwartier in Apeldoorn. Verzet en verraad speelde ook in Neede een rol. Na een mislukte overval op het distributiekantoor in 1944, werden Hendrik Kruizinga, Willem Rohaan en opperwachtmeester der marechaussee Teunis Wortman geëxecuteerd. Zij werden door de oplettendheid van een politieman verraden.

Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zou dat niet lukken en werd ons land bezet door de Duitsers. De algehele mobilisatie op 29 augustus 1939 bracht 250.000 jonge mannen tussen 16 en 30 jaar onder de wapenen. Nog geen jaar later, op 10 mei 1940, denderde de Blitzkrieg ook ons land binnen. We hadden geen kans, het leger stelde niet veel voor. Na het bombardement op Rotterdam op 14 mei gaf het Nederlandse leger onder bevel van generaal Winkelman zich over. De koninklijke familie vluchtte naar Engeland en het landsbestuur kwam in handen van Rijkscommissaris Seyss-Inquart.

Neede bezet

Neede werd op 10 mei 1940 rond 04.00 uur opgeschrikt door luide knallen. Later bleek dat de bruggen over het Twentekanaal bij Goor waren opgeblazen. De eerste Duitsers fietsten om 04.15 uur Neede in, gevolgd door infanterie, cavalerie en gemotoriseerde voertuigen. Begin juni keerden de krijgsgevangen genomen soldaten terug in Neede. Needenaar Jan Roelof Dijkman was de enige inwoner die op de Grebbeberg sneuvelde. Verantwoordelijk voor het bestuur over het gebied was de Ortskommandant Hauptmann Folmer. Hij verbleef in Hotel de l’Europe aan de Stationsstraat in Apeldoorn.

In juni werd tijdelijk het SS-infanterie regiment ‘Germania’ in het dorp gestationeerd. De soldaten verbleven in cafés. Hun voertuigen stonden gecamoufleerd onder de bomen bij boerderij “de Meijer”. Na een bombardement in juli op de hoek Kempersdijk/Rozenkamp werden de voertuigen overgebracht naar de boerderij van de familie Tenhagen op het Spilbroek.

Oorlogsslachtoffers

Gedurende de oorlog werd het dagelijks leven zwaarder. Voedsel ging op de bon en de prijzen stegen. Clandestien slachten werd zwaar gestraft. Fabrieken moesten voor het Duitse leger produceren of kwamen stil te liggen door gebrek aan grondstoffen. De Joden werd de toegang tot veel openbare plekken ontzegd en in 1942 kwam hun deportatie op gang. De Nederlandse Arbeidsdienst werd op 23 mei 1941 ingevoerd. Alle jongeren moesten verplicht 5,5 maand kennis maken met het nationaalsocialisme. Speciaal daarvoor was aan de Diepenheimseweg een barakkenkamp opgezet, Arbeidskamp Leppink. Ze droegen daar een groen uniform. In mei 1943 moesten mannen zich melden voor de verplichte tewerkstelling in Duitse fabrieken. Ook werden in februari van dat jaar de torenklokken in Neede en Rietmolen weggehaald voor omsmelting tot oorlogstuig.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog verloor Neede door het oorlogsgeweld 25 van haar inwoners. Zij kwamen of door uitputting of ziekte om tijdens het verplicht werken in Duitsland of werden opgepakt omdat ze in het verzet zaten of Jood waren. Sommigen werden geëxecuteerd, anderen lieten hun leven in werk- of concentratiekampen. De meeste verzetsstrijders stierven vanwege het overvallen van distributiekantoren.

Herman Anton Ligtenbarg stierf op 18-jarige leeftijd door uitputting of ziekte als gevolg van het verplicht werken in Emsburen (D). Hermanus Broekmaat stierf op 38-jarige leeftijd in het concentratiekamp Buchenwald. Hij werd verraden door Willy Marcus tijdens verzetswerk. Hendrik Kruizinga was een van drie die in 1944 werden geëxecuteerd na een mislukte overval op het distributiekantoor te Neede. Met hem werden ook Willem Rohaan en opperwachtmeester der marechaussee Teunis Wortman geëxecuteerd. De actie mislukte door de oplettendheid van een Nederlandse politieman. Salomon de Vries, Jood, stierf in 1943. Hij was 71 jaar en kwam om in concentratiekamp Sobibor.

De bevrijding

De landing in Normandië (D-Day) in juni 1944 gaf hoop dat Duitsland de oorlog zou gaan verliezen. Begin september van dat jaar trokken de Duitsers zich via de Achterhoek terug. Neede echter was nog niet van de Duitsers af. In september vestigde de 10 e SS-Panzer Division ‘Frundsberg’ zich in Huize de Voort van het echtpaar Abbing. Begin oktober duikt burgemeester Haitsma Mulier onder en wordt tijdelijk opgevolgd door de Borculose burgemeester en NSB’er W. Olthof. Kort daarna wordt caféhouder en NSB’er J. Smit burgemeester. Midden oktober vertrekt de pantserdivisie naar het Oostfront. Na de bevrijding van Arnhem in april 1945 wordt Neede weer bezet door terugtrekkende Duitsers, de 25 e Heeresgruppe FS, een  inkwartieringscommando van de Wehrmacht. Het dorp zelf had nauwelijks schade opgelopen tijdens de bezetting, maar het zou in de nadagen van de oorlog nog wat te verwerken krijgen. In februari 1945 werd de textielfabriek Bengalen hevig gebombardeerd omdat er een reparatieplaats gevestigd was voor Duitse voertuigen. De Needse leerling monteur Herman Siggeler, 15 jaar oud, liet daarbij het leven. Een verdwaalde V1 raket trof in maart 1945 een boerderij in Noordijk. Een volwassene en twee kinderen vonden de dood.
Uiteindelijk ratelden op 1 e paasdag 1 april 1945 om 05.00 uur de eerste geallieerde tanks van de 32nd Guards Infantry Brigade door de straten van Neede. Neede was bevrijd.

 

Bron:
De Tweede Wereldoorlog. Archief J. Krooshof.
Geen recht om te zwijgen. B. van Dijk e.a. 1995 HKN 113-016
Opdat wij niet vergeten … Oranje Vereniging Neede 1990 HKN 113-009
Het Land mijner voorvaderen. D. ter Weeme. Netzodruk. P. 197-215

© Tekst Rob Weeber – Vanatoto.com