16. Neede kunstenaarsdorp

Dat de in Neerlangbroek geboren dichter Gerrit Achterberg in Neede heeft gewoond, mag bekend zijn. Minder bekend wellicht bij de buitenwereld zijn de namen van succesvolle kunstschilders die naar Neede kwamen. Alleen Albert Hemelman, zoon van de Needse smid Antonie Hemelman, werd er geboren. Hij vertrok met 17 jaar naar Amsterdam. John ter Reehorst werd in Amsterdam geboren als zoon van de kunstschilder Wim ter Reehorst en belandde in 1940 in Lochuizen. Elisabeth Heuff werd geboren op Sumatra en trouwde in 1934 met de arts Han Heuff. Ze verhuisden naar Neede vanwege een aanstelling als dorpsarts.

Tot de geschiedenis van een dorp behoort ook de culturele historie. Neede heeft vanaf eind 19 e eeuw enkele zeer bekende kunstenaars binnen haar dorpsgrenzen gekend.

Albert Hemelman (1883-1951)

Op 7 januari 1883 werd Albert Hemelman in Neede als zoon van smid Antonie Hemelman geboren. Traditiegetrouw was hij voorbestemd voor het beroep smid. Zijn passie echter lag bij tekenen en schilderen. Dat viel ook de vrouw van textielfabrikant Arent Jan ter Weeme op. Zij adviseerde zijn ouders om hem naar Amsterdam te sturen voor een opleiding tot kunstschilder. Dit gebeurde op 17 augustus 1900. Met hard werken op zijn zolderkamer annex atelier slaagde hij in 1908 voor de toelating tot de Rijksacademie van Beeldende Kunsten.
Albert werd een veelzijdig kunstenaar die diverse technieken beheerste. Zijn oudst bewaarde etsje (8,3 x 5,6 cm) is een voorstudie voor een grotere ets van de PKN Kerk in Neede. Het platteland, waaronder het landschap rond de Needse berg, was een van zijn favoriete inspiratiebronnen. Een andere was het Amsterdamse IJ, met het zicht op de schepen. Albert maakte veel buitenlandse reizen, gefinancierd door opdrachten van scheepvaartmaatschappij Koninklijke Hollandsche Lloyd. Hij werd ook beroemd door de AVRO-kalender die tussen 1930 en 1941 uitkwam. Albert trouwde in 1913 met de Needse Jacobinat-van Wessem. Hij overleed in januari 1951 in Amsterdam.

John ter Reehorst (1901-1985)

Carel Hubertus (John) ter Reehorst werd als zoon van kunstschilder Wim ter Reehorst in Watergraafsmeer (Amsterdam) geboren. Zijn vader zag een tekenleraar in hem, maar aan tekenen en schilderen zou John pas in 1933 toekomen. Hij had geen opleiding tot kunstschilder, maar wist in 1935 wel de Haagse galeriehouder Van Deventer te overtuigen om zijn werk tentoon te stellen. Het succes bracht hem drie jaar later bij de zeer invloedrijke Haagse galerie Kunstzalen Kleykamp. Wat met name opviel was zijn eigen stijl en kleurgebruik. Dit laatste wordt toegedicht aan zijn omzwervingen door Europa en Noord-Afrika. In het begin van zijn carrière schilderde hij veel landschappen en stillevens. Later, in de jaren vijftig, werd zijn stijl meer abstract. In 1940 belandde John in Lochuizen in de leegstaande school. Er is veel werk van Ter Reehorst bewaard gebleven in Neede. Het verhaal gaat dat hij regelmatig geld tekort kwam en dan met een van zijn kunstwerken betaalde. Ter Reehorst overleed in Delden in 1985.

Elisabeth Heuff-Kuylaars (1910-1994)

Elisabeth Heuff-Kuylaars werd geboren in Indonesië, op Sumatra. Zij werkte als verpleegster in Den Haag en leerde dr. Han Heuff kennen. Ze trouwden in 1934 en kwamen terecht in Neede waar hij huisarts werd. Al vroeg ging haar aandacht naar schilderen en boetseren uit. Elisabeth was autodidact en ontwikkelde een ietwat primitieve stijl die recht vanuit haar hart kwam. Ze werkte vanuit de voorkamer van het doktershuis aan de Stationsweg en produceerde een uitgebreid oeuvre. Haar inspiratie haalde ze uit het eenvoudige plattelandsleven om zich heen. Perspectief en gelijkenis waren minder belangrijk voor haar. Veel meer ging het om de eenvoud en kwetsbaarheid van de mensen en de natuur. Elisabeth overleed in 1994 in Lochem. Veel van haar werken zijn ondergebracht in de Elisabeth Heuff-Kuylaars Stichting te Neede.

Gerrit Achterberg (1905-1962)

Hoonte
Ik heb van de natuur nog nooit genoten
Als hier op Hoonte in de Achterhoek.
Mariahoeve heet het hoogehuis (1)

De dichter Gerrit Achterberg werd in 1905 op een bijzondere plek geboren, in het koetshuis op landgoed Sandenburg in Neerlangbroek, provincie Utrecht. Zijn vader, Hendrik Achterberg, was daar als koetsier in dienst van graaf Van Lynden van Sandenburg, kamerheer van koningin Wilhelmina. Gerrit doorliep de lagere school in het nabij gelegen Wijk bij Duurstede en studeerde door voor onderwijzer. Hij zou een van de belangrijkste dichters van de 20 e eeuw worden, maar privé was hij soms onberekenbaar. In 1937 schoot hij zijn hospita dood en verwondde haar dochter. Hij werd veroordeeld tot ‘ter beschikkingstelling’, een maatregel die pas in 1955 werd opgeheven. In die jaren zat hij in diverse klinieken, waaronder de Rekkense inrichting Oldenkotte.
Op 17 februari 1944 belandde hij in Neede. In oktober van dat jaar trok hij met zijn oude vriendin Cathrien van Baak bij de familie Wagenvoorde in. Zij bewoonden een van beide Hervormde pastorieën in Neede. Ze trouwden op 27 juni 1946 en verhuisden naar de bovenverdieping van de villa Mariahoeve in Neede. In 1950 ontving Achterberg als eerste de P.C. Hooft-prijs, de Staatsprijs voor Letterkunde, voor zijn bloemlezing ‘En Jezus schreef in 't zand.’ Na Neede verhuisde hij naar Den Haag en uiteindelijk naar Leusden, waar hij in januari 1962 aan een hartaanval stierf. Achterberg schreef onder meer 35 gedichtenbundels.

 

Bron:
(1) Deel van het gedicht ‘Hoonte’, geschreven tijdens zijn verblijf in villa Mariahoeve in Neede.(GAchterberg1981.pdf)
Albert Hemelman, zin leven – zijn werk. Zijn werk – zijn leven. Gerrit Hemelman 1983. Uitgave Historische Kring Neede. Archiefnr. 113-002.
100 jaar beeldende kunst in Neede. Uitgave Historische Kring Neede 1999. Archiefnr. 113-019.
http://elisabeth-heuff.nl/over-elisabeth-heuff/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gerrit_Achterberg
https://www.kb.nl/themas/nederlandse-poezie/dichters-uit-het-verleden/gerrit-achterberg-1905-1962/het-leven-van-gerrit-achterberg
Gerrit Achterberg. Archief J. Krooshof 

© Tekst Rob Weeber – Vanatoto.com