Ca. 1000 n. Chr.

4. Het Hof van Neede

Door de eerste nederzettingen rondom de Needse Berg ontstond de landbouwcultuur. Deze ontwikkelde zich in de loop der eeuwen tot een landbouwsamenleving die niet alleen op onderlinge samenwerking was gebaseerd, maar ook op sociale verschillen, rangen en standen. Dit stelsel werd het hofstelsel of leenstelsel genoemd en kwam tot bloei in de Middeleeuwen  (vanaf 1000 n.Chr.). Het Hof van Neede bestond uit een grote en een kleine hofboerderij waaromheen kleinere boerderijen lagen die werden gepacht. De pacht, in geld en/of goederen, werd afgedragen aan de eigenaar van de boerderij.

Hier op de Bleekenweg zou het Grote Hof van Neede gestaan hebben.

Woonhuis van fam. Stikkers, postbode, ca. 1890. De locatie van het Kleine Hof.

De Kleine Hof van Neede zou hier links hebben gestaan, aan het begin van de Oudestraat.

Na de val van het West-Romeinse Rijk kwam de landbouwsamenleving opzetten. Deze nieuwe vorm van samenleving die in de vroege middeleeuwen begon, werd gekenmerkt door het hofstelsel. Landbezit werd georganiseerd rond een Hof, een grote, centraal gelegen boerderij. Daaromheen lagen de hoeven van de horigen, boeren die een boerderij pachtten, maar geen eigenaar waren. Naast de zorg voor hun eigen hoeve moesten deze horigen ook herendiensten verrichten op en rond de hofboerderij. Deze samenlevingsopzet behoorde tot het zogenoemde leenstelsel.

Stift Überwasser

Ook Neede had een dergelijke hofboerderij, genoemd ‘Het Hof van Neede’. Deze was eigendom van een Duits, adellijk nonnenklooster, het Stift Überwasser. Hoewel het klooster in Duitsland (Münster) lag, had het rond Neede veel bezit. Ook de ‘Needsche molen’ bijvoorbeeld, de windmolen op de Needse berg, was eigendom van het klooster. Het Stift werd gesticht in 1040 n.Chr. door bisschop Hermann I van Münster. Waarschijnlijk schonk hij het aan de nonnen. In het oudste inkomstenregister van het klooster is de eerste verwijzing naar de naam Neede te vinden, genaamd ‘Nethe’. Later komt men ook wel andere beschrijvingen tegen, zoals ‘Nythe’.

(1) Het Grote en Kleine Hof van Neede
Een oude bron uit 1497 vermeldt dat in dat jaar het Hof van Neede in twee hoven werd gesplitst, het Kleine Hof van Neede en het Grote Hof van Neede. De gebouwen van het Kleine Hof hebben waarschijnlijk schuin tegenover de kerk in de Oudestraat gelegen, maar verdwenen na 1598. De landerijen van het Kleine Hof lagen westelijk (bijv. Groise und Kleine Hoffmaise ) en oostelijk van de huidige Oudestraat (bijvoorbeeld die Groise und Kleine Zelbracke) en rondom de Needse Berg (bijvoorbeeld in het Roetlandt). (5) Het Grote Hof van Neede bestond uit het goed Bleken, ten westen van de Bleken Es op de hoek Stationsweg en Bleekenweg: ‘und volgen hernacher die lendereien so zu den grossen hoff zu Neede gehoret: Johan Schulte zu Bleke, als bouwman dieses hoffs, bauwet Bleken Esch, so aller negest vor den hauss gelegenn, ungefehr von zehn molder saets gross (…)’ (6)

Voogdij Neede

Het Hof van Neede lag binnen de ‘curia Nede’, de voogdij Neede. Deze voogdij was een van de vier voogdijen van de Heerlijkheid Borculo. In 1374 verkreeg Heer Gijsbert van Bronckhorst van de abdis van het klooster het Hof van Neede in pacht en betaalde haar jaarlijks 50 mark. Deze pacht duurde tot 1497, waarna het wordt omgezet in een koren- en geldpacht. Vanaf 1616 vervalt de pachtovereenkomst met de Heren van Borculo. Graaf Joost van Limburg Stirum bezette het gebied en eigende zich de bezittingen van Stift Überwasser toe.

 

Bron:
(1) Het land mijner voorvaderen. De levensgeschiedenis van de Needse Familietak ‘Ter Weeme’. D.B.H. ter Weeme. Netzodruk. P. 14.
(2) https://www.heerlijkheidborculo.nl/bronnen-en-literatuur/sshb-publicaties-1991-2007/kr_12_2006_voorzijde_keunen_hof_neede_web/ P. 33
(3) Idem. P. 33
(4) Idem. P. 35
(5) Idem. P. 39
(6) Idem. P. 79
De ontwikkeling van de hof en het dorp Neede. Ir. L.J. Keunen
Leerstoelgroep Sociaal-Ruimtelijke Analyse
Wageningen Universiteit
Archief HKN – Old Nee 36 en 37 Kerk en kerspel van Neede tot 1616 I en II. Drs. J.G. Smit. P. 8 en P. 3-6.
De ‘Needsche molen’ die niet gebouwd werd. Bennie te Vaarwerk. Archief HKN – Old Nee 54. P. 8.
https://tientijdvakken.weebly.com/uploads/3/7/6/3/37633565/korte_uitleg_kenmerkende_aspecten.pdf

© Tekst Rob Weeber – Vanatoto.com