3000 v. Chr. – 1100 v. Chr.

3. De eerste nederzettingen rond de Needse Berg

De eerste nederzettingen ontstonden op de hoger gelegen, schrale zandgronden. Eromheen lag veenachtig gebied al gevolg van de ondoordringbare kleileemlaag die zo’n 250.000 tot 300.000 jaar geleden ontstond. Mens en dier leefden in één ruimte. Dat eerste type boerderij kreeg de naam ‘Hallenhuis’ een samenlevingsvorm die tot ver in de 19e eeuw behouden bleef. Voor de bouw van de boerderij gebruikte men zogenaamde kubusstenen. Voor landaanwas en landbewerking werden gereedschappen uitgevonden, zoals de hamerbijl en het eergetouw. Emmertarwe, een oergraansoort, was een belangrijk gewas in die tijd.

Binnenkant van de boerderij uit de ijzertijd. Mensen en dieren leefden hier samen, zoals in een los hoes.

Replica van een boerderij uit de ijzertijd, met daarachter een spieker (opslagruimte).

Detail van de constructie van de boerderij uit de ijzertijd.

De nieuwe steentijd, ook wel Neolithicum genoemd, was de tijd waarin de landbouwcultuur opkwam. Langzaam verruilde de mens zijn rondtrekkende levenswijze als jager-verzamelaar voor dat voor een verblijf op dezelfde plek. De eerste boeren behoorden tot de zogenoemde bekerculturen, zoals de trechterbekercultuur in de nieuwe steentijd en de klokbekercultuur in de bronstijd. In het Oosten van Nederland zou het nog tot ca. 3.500 v.Chr. duren, voordat de eerste landbouwsamenleving ontstond. Voor Neede was dat in het landschap rond de Needse berg. Dat bestond uit natte, veenachtige gebieden als gevolg van de ondoordringbare keileemlaag uit de ijstijd, afgewisseld met hoger gelegen stukken zandgrond. Hierop vestigden de eerste boeren zich, in de nabijheid van rivieren en beken.

Hallenhuis

De bouw van de eerste boerennederzettingen ging gepaard met het kappen van bos en het in cultuur brengen van kleine stukjes grond. Op die omgeploegde grond werden producten verbouwd, zoals gierst, emmertarwe, vlas en boekweit. Als ploeg gebruikte men een eergetouw, ook wel Neolithische ploeg genoemd. Ossen trokken deze ploeg. Verder liep er tam vee, zoals varkens, geiten en schapen. Voor het vellen van de bomen ontwikkelde men nieuw gereedschap, de hamerbijl, gemaakt van zwerfstenen. De nederzettingen uit de begintijd waren niet groot. De eenvoudige boerderijen lagen rondom de akker. Ieder gebouw omvatte een rechthoekige, houten constructie van ronde palen met
een zadeldak. De muren bestonden uit gevlochten takken besmeerd met een mengsel van leem en mest. Het vlak maken van de muren gebeurde met behulp van zogenoemde kubusstenen. Deze stenen treft men nog wel aan op plekken waar in de nieuwe steentijd een boerderij stond. De daken die bijna tot aan de grond doorliepen, waren rietgedekt. Een fundering kende men nog niet, die werd pas rond 1200 n.Chr. toegepast. Binnen leefden zowel de mens als het vee. Dit type boerderij wordt ‘hallenhuis’ genoemd en bleef tot ver in de 19 e eeuw bestaan. Met name in de trechterbekercultuur waren de boerenhuizen lang en fungeerden als een soort gemeenschapshuizen waarin meerdere
mensen met het vee leefden. Buiten stond het zogenaamde ‘spieker’, het opslaghuisje voor de voedselvoorraad. Het stond op palen om het ongedierte tegen te houden. De nederzettingen waren vaak omheind ter bescherming van overvallen door rondtrekkende rovers en plunderaars. Nadeel in die beginperiode was dat de boeren geen mest hadden. Zodra de grond was uitgeput, werd er een nieuw stuk omgeploegd. Dit veroorzaakte een kaalslag in het betreffende gebied.

Sporen van de eerste bewoning rondom Neede

Hunebedden zijn het bewijs voor vroegere nederzettingen uit de trechterbekertijd. Volgens recent onderzoek zijn er bij Eibergen resten van hunebedden gevonden en dus van een nederzetting. Ook zijn er sporen van een nederzetting gevonden boven de Hesselinkes bij Borculo. In Hambroek is een vuursteenkling gevonden, gedateerd uit een graf uit 2.700 v.Chr. In Neede en Hoonte vond men maar liefst vier hamerbijlen uit dezelfde periode. Dat wijst er in ieder geval op dat er voldoende hout voorradig was. Ditzelfde type gereedschap werd later ook bij het erf Groothornte in Noordijk gevonden, gedateerd uit de periode na 1.100 v.Chr. Ook uit deze tijd zijn bewijzen voor een
begraafplaats gevonden. Aan de rand van de kleigroeve van de steenfabrieken Kisveld en Ten Cate, werden tien tot twaalf urnen gevonden.

Bron
https://ijsselhoeven.nl/sites/default/files/downloads/2014_ijsselhoeven_cursus_bouwhistorie_avond1.pdf https://tientijdvakken.weebly.com/uploads/3/7/6/3/37633565/korte_uitleg_kenmerkende_aspecten.pdf
http://www.archeoweb.nl/pages/prehistorie/neolithicum/trechterbekercultuur.php
Op zoek naar de geschiedenis van het landschap. Neede – Borculo. Fietsen langs hoven, hoeven en havezathen in de Achterhoek. Provincie Gelderland. ISBN 90 76046 28 X.