Ca. 1800

11. Neede Vleermuizendorp

Het dorp Neede (Vlearmoesdorp) is onlosmakelijk verbonden met de vleermuis (vlearmoes). De sagen en legendes over het vampierachtige beestje gaan al terug tot 17e eeuw. In werkelijkheid is het een zeer nuttig beest dat van insecten leeft. Het vroege voorkomen van de dieren in het Needse achterland heeft geleid tot vele initiatieven met de naam ‘vlearmoes’, zoals de carnavalsvereniging, de expositie van de Stichting Vleermuizendorp en de ‘Vlearmuuske’ koekjes bij de bakker.

Op twee rotondes zijn kunstwerken met vleermuizen geplaatst.

De optocht van de carnavalsvereniging NCG De Vlearmuze.

Neede heeft in haar bestaan een aantal bijnamen gekregen, waaronder ‘Vlearmoesdorp’ (vleermuizendorp). Het waarom van die naam is niet geheel duidelijk, maar er doen drie verhalen de ronde die aan de naamgeving ten grondslag kunnen liggen:
1. Vleermuizen eten insecten. Door het moerasachtige gebied rondom Neede, het dorp werd in vorige eeuwen omringd door natte broeklanden en beekdalen, waren insecten in overvloed aanwezig.
2. In 1623 stichtte de graaf van Tilly brand in Neede tijdens zijn terugtocht na de slag om Stadtlohn. In de kerk, de huidige PKN kerk, huisden veel vleermuizen. Zij zijn toen uitgevlogen.
3. De naam kan afgeleid zijn van de zelfgemaakte ‘vlearmoes’ van vlearbess’n (vlierbessensap) van Hendrik Odink. De bessen haalde hij uit het gebied ’t Vleer in Neede. Zijn vriend en bekend schrijver meester H.W. Heuvel heeft hierover geschreven.

De ‘vlearmoes’ in het dorpsbeeld

Een ding is zeker, Neede en de ‘vlearmoes’ zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De ‘vlearmoes’ werd een lokaal symbool dat voor uiteenlopende doelen wordt ingezet. Het Needs Carnavalsgenootschap De Vlearmuze (NCG) zag in 1977 al de positieve uitstraling van het beestje en vernoemde haar vereniging ernaar. In 2009 moest er een naam komen voor een mobiliteitsproject voor ouderen in het dorp. Het werd de ‘Vlearmoesbus’. De solexclub die in 2017 werd opgericht kreeg de naam ‘Vlearmoes Angels’. Ze rijden niet zo hard als een vleermuis vliegen kan, maar dat was blijkbaar geen probleem. Ook de plaatselijke bakker maakt gebruik van het beestje. Zijn ‘Vlearmuuske’ koekjes liggen zelfs bij de VVV. De streekproductenwinkel in Neede heet ‘Den Vlearmoes’. De lokale advertentiekrant uit 1948 had al dezelfde naam, ‘D’n Vlearmoes’. Het jaarlijkse vogelschieten wordt ook al gedomineerd door de vleermuis. Hoewel het een beschermd beestje is, mag er wel op een houten vleermuis geschoten worden. Tenslotte zien we de vleermuis ook in de infrastructuur terug. Het plein met vleermoespleinverlichting en waterpomp uit 2013 heet het ‘Vlearmoesplein’ en de rotondes aan de ingang van het dorp worden gesierd door vleermuizen. De parallel wordt zelfs met de jaarlijkse Jammarkt getrokken. De moes uit de jam verwijst naar de ‘vlearmoes’. Het symbool ‘vlearmoes’ heeft dus een hele vlucht genomen in Neede.

Natuurgebied ’t Vleer

Een belangrijk gebied voor de vleermuis is het natuurgebied ’t Vleer, een van die oorspronkelijk natte, moerasachtige heidegebieden rondom Neede. Lang geleden werd het gebied ontgonnen en als koeweide gebruikt. De  dorpsbewoners konden daar tegen een kleine vergoeding twee koeien laten grazen. Anno 2019 is het een belangrijk natuurgebied met een van de belangrijkste boomkikkerbiotopen in de Achterhoek. In het gebied werd in 1934 het natuurzwembad ’t Vleer aangelegd, dat in 1992 teruggegeven is aan de natuur. Er waren plannen voor recreatieontwikkeling, maar de aanwezigheid van de boomkikker hield alles tegen.

Stichting Vleermuizendorp

De Stichting Vleermuizendorp is een van de drijvende krachten achter het imago van de vleermuis en de beeldvorming rondom het Vleermuizendorp Neede. Zij is in 2003 opgericht. De activiteiten van de stichting hebben niet alleen met marketing te maken. In de praktijk is de stichting ook betrokken bij de jaarlijkse vleermuistelling in Berkelland en organiseert zij excursies via opgeleide vleermuisgidsen. Verder adviseert ze bij projecten voor nieuwe leefomgevingsinitiatieven voor de vleermuis en helpt burgers in geval van hinder van vleermuizen. Tenslotte organiseert de stichting in samenwerking met het IVN Oost-Achterhoek de ‘Nacht van de vleermuis’. Jaarlijks worden in augustus een presentatie en excursie gehouden. In 2004 richtte de stichting de permanente tentoonstelling over vleermuizen in, ‘Vleermuizen op zolder’. De zolder verwijst naar de zolder van de voormalige bibliotheek in boerderij De Meijer. Het zou een van de belangrijkste exposities op haar gebied worden. Door het sluiten van de bibliotheek in 2017, kreeg de expositie een nieuw onderkomen in het Natuurpark Kronenkamp.

© Tekst Rob Weeber – Vanatoto.com