1627 en 1870

9. Willem Sluiter en Rabbijn de Vries

Door de komst van de Reformatie verscheen de dominee ten tonele. In Neede werd in 1627 Willem Sluiter geboren, een zeer gelovig man. Hij zou bekend worden als dominee-dichter en was de eerste die het woord Achterhoek gebruikte: ‘Waar iemand duisend vreugde soek, mijn vreugd is in dees achter-hoek’. In 1652 werd hij in Eibergen bevestigd en verliet Neede. Door zijn gedichten kreeg hij grote betekenis voor de streek. Twee eeuwen later werd in Neede de latere opperrabbijn Simon de Vries geboren. Ook hij zou het dorp verlaten en naar Haarlem verhuizen. Simon kreeg grote betekenis voor de Joodse gemeenschap in Nederland en in de wereld. In 1944 kwamen hij en zijn vrouw om in Bergen-Belsen.

Schilderij van Willem Sluiter, door P. van Anraadt.

Een portret van Rabbijn De Vries uit 1943 in Westerbork.

Willem Sluiter

Op 22 maart 1627 in Neede kregen Tileman Sluiter en Geertgen Saelckink hun eerste kind. Ze noemden hem Willem. Zijn leven zou in het teken van het geloof staan, het protestante wel te verstaan. Van de ‘Paapse’ (katholieke) geloofsgenoten moest hij weinig hebben. Na zijn studie theologie in Utrecht werd hij in 1652 in Eibergen bevestigd. Willem stond niet bovenaan hun lijst, hij was in de ogen van veel Eibergenaren ‘te swack’. (1) Graaf Otto van Limburg Stirum, Heer van Borculo, echter bezat het recht op benoeming en drukte de aanstelling van Sluiter door. Waarschijnlijk kwam dit omdat de grootvader van Willem Sluiter een van de burgemeesters in Borculo was. Willem predikte in de Oude St. Mattheus.

Dominee-dichter

De banden met het huis Van Limburg Stirum werden nog verder aangehaald toen hij in 1662 op 35-jarige leeftijd de oudste dochter van de rentmeester van de graaf trouwde, Margaretha Sibylla Hoornaerts. Zij stierf echter al in 1664. Rond deze tijd begon de zeer gelovige Sluiter met zijn gedichten en liederen. Willem Sluiter hield van het platteland. De eenvoudige leefwijze stond volgens hem haaks op die in de steden. Zijn gevoel voor het leven op het platteland beschreef in hij zijn bundel ‘Buitenleven’. Eveneens in 1668 brengt hij zijn gedicht ‘Eensaem Huis en Winter-Leven’ uit. Hierin liet hij zien hoe hij leefde en werkte en verwierp hij het stadse leven als zijnde druk en oppervlakkig. Het leven op het platteland stond dichter bij de natuur en bij God. Misschien wel de meest beroemde zin uit deze dichtbundel is de volgende: ‘Waar iemand duisend vreugde soek, mijn vreugd is in dees achter-hoek’ (2) Het woord achter-hoek verwijst zeer waarschijnlijk niet naar de streek, maar naar de ‘afgelegen’ plek waar Sluiter woonde. Sluiter was als dichter van grote betekenis voor de streek. Hij gaf 163 verschillende werken uit. Het Eibergse museum De Scheper bezit de grootste collectie ter wereld met zo’n 130 werken.

Rabbijn de Vries

Simon Philip de Vries (S. Ph. De Vries MZn.) werd op 4 oktober 1870 in Neede geboren als zoon van de Joodse ouders Manuel de Vries, veehandelaar en thuiswever en Rosette de Vries-Spier. Zij vormden een van de twee Joodse gezinnen in Neede. De Joodse gemeenschap in Borculo was destijds groter en had een eigen synagoge (gebedshuis). Daarom doorliep Simon de lagere school in Borculo. Hij kon goed leren en de Opperrabbijn van Gelderland T. Tal vond dat hij moest gaan studeren. Het werd het Nederlands Israëlitisch Seminarium in Amsterdam, waar hij vanaf 1883 werd opgeleid tot godgeleerde en godsdienstonderwijzer. Hoewel hij na zijn afstuderen niet het hoogste examen voor rabbijn had afgelegd, verkreeg hij toch die titel. In 1892 werd hij in Haarlem tot rabbijn benoemd. Hij was toen 22 jaar. Simon trouwde op 7 maart 1894 in de synagoge in Haaksbergen met Judith de Jong, dochter uit een lokale middenstandsfamilie. Zij kregen zes zonen en drie dochters.

Beroepsleven

Na zijn studie in Amsterdam is Simon in de gemeente Haarlem terechtgekomen en daar gebleven. Naast rabbijn werd hij tevens secretaris van de Nederlands Israëlitische Gemeente Haarlem en geestelijk verzorger van Joodse geesteszieke patiënten in de kliniek Meerenberg. Hij zou daar tot aan zijn pensioen blijven. Hij werd ook leraar Hebreeuws aan diverse scholen, waaronder het Kennemer Lyceum en de Joodse HBS in Amsterdam. Hij woonde tussen 1897 en 1937 aan de Bakenessergracht 46 in Haarlem waar hij vele Joden ontving. Een gevelsteen herinnert aan hem: ‘Hier woonde Simon Philip de Vries 1892-1940. Rabbijn van de Joodse Gemeente Haarlem. Gestorven in Bergen-Belsen 1944. Psalm 23:4.’

Westerbork

Simon de Vries heeft grote betekenis voor de Israëlische gemeenschap in Nederland en in de wereld gehad. Als dank voor zijn bijdrage aan de Joodse gemeenschap in binnen- en buitenland, kreeg hij de titel ‘moré’ (opperrabbijn). In zijn opvattingen was Simon De Vries een zionist, een ander woord voor een orthodoxe Jood. De achtervoeging MZn. achter zijn naam verwijst naar het zionisme (Mizrachisten). Simon verhuisde met zijn vrouw in 1942 naar Amsterdam. In 1943 werden ze door de Duitsers opgepakt en naar Kamp Westerbork gestuurd. Op 11 januari 1944 werden ze vanuit Westerbork op de trein gezet naar het concentratiekamp Bergen-Belsen. Zijn vrouw Judith had suikerziekte en overleed kort na aankomst. Simon zelf stierf op 24 maart, kort na de dood van zijn vrouw. Hij werd 73 jaar.

 

Bron Sluiter:
(1) http://www.biografischwoordenboekgelderland.nl/bio/1_Willem_Sluiter

(2) https://www.heerlijkheidborculo.nl/geschiedenis/kerkgeschiedenis/willem-sluiter-en-een-achterhoek-die-achterhoek-werd/
Krantenbericht Delpher 08-09-1936 Wetenswaardigheden over Eibergen in vroegere dagen.
Bron De Vries:
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/508046/about-simon-philip-de-vries
http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/vriessp
http://www.bestjewishstudies.com/Families-Dasberg-en-De-Vries
https://www.openjoodsehuizen.nl/nl/page/4498/bakenessergracht-46b-haarlem
https://www.joodsebibliotheek.nl/auteur/3zo/Simon-Philip-de-Vries/

© Tekst Rob Weeber – Vanatoto.com