1188 of 1120?

5. Het ontstaan van het dorp Neede

De kerk van Neede was het eerste gebouw dat de komst van het latere dorp aankondigde. Vermoedelijk werd hij voor 1235 n.Chr. gebouwd. Met de opkomst van de handel, werd geld een steeds belangrijk betaalmiddel en ontstonden dorpen en handelssteden. Neede, gelegen aan de handelsweg tussen het
Duitse Vreden en Deventer, breidde vanaf de kerk in twee richtingen uit. De huidige Oudestraat liep naar het noorden en de huidige Nieuwstraat richting Haaksbergen. In het jaar 1529 waren er 153 huishoudens op een totaal van 163. De omvang van het dorp zou daarna alleen maar toenemen.

Tot de cycloon van 1925 stond deze molen op de Needse Berg.

Huize De Kamp.

Wapen van de families: Gansneb genaamd Tengnagel, Van Droste, Van Bisschoppinck en Van der Wyck.

De naam Neede komt van vroegmiddeleeuwse aanduidingen als Nethe en Nythe en duidt op een lage ligging ten opzichte van een dichtbij gelegen hoger gebied. Die lage ligging staat voor de dalen van de Schipbeek, de Berkel en de Bolksbeek, waarlangs zich de meest vruchtbare gronden uitstrekten. Het latere dorp is gesticht langs de Hessenweg (handelsweg) tussen Vreden en Deventer.
Al in de 11 e eeuw werd in het inkomensregister van het Duitse Stift (klooster) Überwasser melding gemaakt van Nethe. Het klooster had het toenmalige Hof van Neede in handen. In dit leengebied leefden adellijke heren. Zij bezaten geen kastelen, maar meer versterkte huizen, omgeven door een gracht, zoals de Needse havezate De Kamp. Daaromheen lagen de gepachte boerderijen van de horigen.

Kerspel en voogdij Neede

Het dorp Neede is in twee fases ontstaan. De eerste stap was de bouw van de kerk, gewijd aan St. Caecilia. De kerk werd gesticht op een eigen stuk grond. Het grensde weliswaar aan de grond van het Hof van Neede, maar was er geen onderdeel van. Algemeen wordt aangenomen dat de kerk voor 1235 werd gesticht. Vast staat dat Neede in 1235 al een kerspel (parochiegemeente) vormde, wat moet duiden op een kerk met de status van parochiekerk. De bestuurlijke indeling van een gebied was volgens kerspels, bestuurlijke districten. Tot 1509 kende het gebied vier kerspels, Neede, Eibergen, Groenlo en Geesteren, inclusief Haarlo. Het kerspel Neede stond onder het bisschoppelijk gezag van Münster en omvatte ook de buurtschappen Gelselaar en Markvelde. Na 1509 vervielen de kerspels en werden er voogdijen opgericht. Neede was de derde van de vier voogdijen. De voogdij Neede omvatte de buurtschappen: Ruwenhof, Hoonte, Lochuizen, Noordijk en Broeke. De grenzen
van kerspel en voogdij waren dus niet identiek. Uit de voogdij ontstond in 1811, tijdens de Franse overheersing, de mairie Neede en in 1813 de gemeente Neede.

Huize De Kamp

wereldlijk bestuur viel onder de Heerlijkheid Borculo. Daar zwaaiden vanaf de 11 e eeuw de Heren van Borculo de scepter, met familienamen als Van Borculo, Van Bronckhorst en Van Limburg-Stirum. Gijsbert van Bronckhorst verkreeg al in 1374 het pachtrecht voor het Hof van Neede. De Heerlijkheid
was ingedeeld in vier voogdijen. De Heer van Borculo, ook wel drost genoemd, werd ondersteund door zijn voogden in de voogdijen. In Neede woonde de voogd op de havezate De Kamp, een van de havezaten binnen de Heerlijkheid. De eerste vermeldingen omtrent Huize de Kamp dateren uit 1250. Van een havezate is sprake vanaf 1469. De huidige havezate De Kamp werd in 1636 in opdracht van Otto Gansneb genaamd Tengnagel gebouwd. Bekende bewoners uit die tijd zijn de families Barmentloo en Gansneb genaamd Tengnagel.
Ontstaan dorpsvorming De opkomst van handel en ambacht was de volgende stap in het ontstaan van het dorp. In heel West-Europa ontstond een samenleving waarin naast de landbouw de steden belangrijker werden.
De betaling in natura ging na de 12 e eeuw meer en meer over in betaling in geld. Neede echter lag ver van de handelssteden verwijderd en de ontwikkeling verliep hier dus minder snel. De oudste bronnen, de zogenaamde schattingsregisters, over de bevolkingsstructuur dateren uit 1529. Er zijn
dan 53 huishoudens in het dorp op een totaal van 163 (binnen en buiten het dorp). In 1570 was dit aantal gestegen naar 71 op een totaal van 215 huishoudens. In het dorp woonden vooral ambachtslieden van buiten af die zich met name na het uiteenvallen van Het Kleine Hof rondom de kerk aan de Oudestraat vestigden. Er ontstond een langgerekte bebouwing aan weerszijden van de Oudestraat. Ook de ambachtslieden moesten jaarlijks een afdracht aan de grondheer doen, een zogenaamde ‘tijns’.

 

Bron:
(1) https://www.heerlijkheidborculo.nl/bronnen-en-literatuur/sshb-publicaties-1991-2007/kr_12_2006_voorzijde_keunen_hof_neede_web/ P. 51
https://www.heerlijkheidborculo.nl/geschiedenis/gebied-heerlijkheid-borculo/de-voogdij-neede/
Bibliografie van de geschiedenis van stad en heerlijkheid Borculo. VI.
Voogdij, dorp en gemeente Neede © B.H.M. te Vaarwerk 1
Huize de Kamp 1636 – 1986. Themanummer Historische Kring Neede 1986. H.H. de Reus.

© Tekst Rob Weeber – Vanatoto.com