17. Nutsvoorzieningen

De uitdrukking ‘De Needsche Lijdensgeschiedenis’ werd in 1935 gebezigd door burgemeester Haitsma Mulier en stond symbool voor de moeizame strijd om een gezamenlijke waterbedrijf met de buurgemeenten. Uiteindelijk zou de raad in 1937 het groen licht geven. Dankzij de onverzettelijkheid van burgemeester Bloemers van Borculo werd in 1909 de N.V. Elektriciteitsmaatschappij De Berkelstreek opgericht en kreeg Neede stroom. De komst van telegraafpalen langs het spoortraject DoetinchemNeede via Ruurlo, bracht de telegraaf. Vanuit het station Neede kon men vanaf 24 november 1913 telegrammen verzenden en ontvangen..

Nutsvoorzieningen zijn voorzieningen die voor het algemeen belang zijn, zoals water, elektriciteit en destijds de telegraaf. Neede kreeg elektriciteit in 1913, maar pas een waterleiding in 1937.

N.V. Elektriciteitsmaatschappij De Berkelstreek

De grote pionier voor elektriciteit eind 19 e eeuw was de Twentse fabrikant Hofstede Crull. Hij was zijn tijd vooruit en bedacht in 1909 samen met de toenmalige burgemeester Bloemers van Borculo een vooruitstrevend plan. Zij wilden een samenwerking tussen meerdere provincies tot stand brengen, tussen Gelderland, Overijssel en Zuidoost-Drenthe. De stroom zou afkomstig zijn van het bedrijf ‘Twentsch Centraal Station voor Elektrische Stroomlevering’ (TCS) in Hengelo (O) dat door Hofstede Crull in 1901 was opgericht. Het zou nooit gebeuren omdat de in 1915 opgerichte ‘N.V. Provinciale Geldersche Elektriciteitsmaatschappij’ (PGEM) tegen versnippering van elektriciteitsvoorziening binnen de provincie was. Op dat bedrijf echter wilden de drie Achterhoekse gemeenten Borculo, Eibergen en Neede niet wachten. Zij richtten in 1909 samen met de TCS een kabelmaatschappij op.
Deze werd later de ‘N.V. Elektriciteitsmaatschappij De Berkelstreek’ genoemd met het hoofdkantoor aan de Burgemeester Bloemersstraat 38 in Borculo. In 1913 werd de levering van elektriciteit aan De Berkelstreek gestart. In december van dat jaar sloot Diepenheim zich aan en in 1915 Ruurlo. Tot verdere uitbreiding kwam het vanwege de 1 e Wereldoorlog niet meer.

Aanvankelijk werd de stroom vanuit de transformatorzuilen via bovengrondse draden aan houten palen gedistribueerd. Zo’n techpaol stond bijvoorbeeld in Neede op de hoek Oudestraat/Ruwenhofstraat. In 1922 kwamen er transformatorhuisjes van de N.V. HEEMAF, het bedrijf van Hofstede Crull. In 1927 werd een regelstation aan de Needseweg in Eibergen gebouwd, het ‘TCS Regelstation Berkelstreek’. De leidingen lagen in die begintijd dus nog boven de grond. Dat was een nadeel bij de stormrampen van 1925 en 1927 in Borculo en Neede. Er werd toen veel vernield.

N.V. Waterleiding Oostelijk Gelderland (WOG)

Ook de waterleiding werd een provinciale aangelegenheid. De provincie wilde niet dat er in individuele gemeenten een waterleiding werd aangelegd. Voor Oost-Gelderland werd in 1934 de ‘N.V. Waterleiding Oostelijk Gelderland’ (WOG) opgericht.

De komst van een waterleiding in Neede werd door burgemeester Haitsma Mulier in 1935 aangeduid als ‘De Needsche Lijdensgeschiedenis’. (1) Hij wees hiermee naar de aanvankelijke weigering van de Needse gemeenteraad om in te stemmen met de aanleg van een waterleiding in het dorp. Tot die tijd hadden de inwoners of zelf een waterput of maakten ze gebruik van de gemeentelijke waterpompen.
Neede was in 1926 al als waterwingebied door het Rijksbureau voor Drinkwatervoorziening aangewezen. Eibergen, Groenlo en Haaksbergen besloten in 1932 om zonder Neede een waterleidingbedrijf op te richten. De aanvankelijke weigering van de Needse raad had te maken met de zeggenschap over de tariefstelling. Bovendien was ze tegen verplichte aansluiting voor iedereen. De waterleidingscommissie onder leiding van de Eibergse burgemeester J. Wilhelm echter wilde juist de tarifering aan het toekomstige waterbedrijf overlaten.

Eibergen, Groenlo en Haaksbergen besloten niet op Neede te wachten. De bevolking nam toe en hoe langer ze wachtten, hoe meer mensen zelf een waterput gingen slaan. Dat was ook uit gezondheidsoogpunt niet gewenst. Het grondwater namelijk was niet overal even goed. De Needse huisarts dr. Planten was dan ook een voorstander van de nieuwe waterleiding. In 1934 werd het pompstation gebouwd. Daarna kwamen de watertoren met een reservoir van 600 m3 en de 55 km aan buis. Er werden 1200 van de 2000 percelen aangesloten. In 1935 werd de groepswaterleiding voor de drie deelnemende gemeenten geopend. Op 9 maart 1937 besloot de Needse raad met 7 tegen 4 stemmen om alsnog deel te nemen. De eerste watertransportbuizen kwamen op 13 oktober 1937 langs de Eibergseweg.

Telegraaf

De Hollandse IJzeren Spoorwegmaatschappij organiseerde in 1899 een aanbesteding voor de Geldersch-Overijsselsche Locaalspoorweg voor de aanleg van telegraafpalen langs het traject Doetinchem-Neede via Ruurlo. Vanaf 24 november 1913 was het mogelijk om vanaf het station Neede telegrammen te verzenden en te ontvangen. Dat laatste kon echter alleen als er ‘Station Restante’ werd vermeld. Later zou er een Rijkstelegraaf- en telefoonkantoor in het postkantoor in het dorp komen.

 

Bron:
(1) Archief HKN. Krantenbericht 28-11-1935. ‘Neede en de waterleiding’.
https://www.dbnl.org/tekst/_jaa030199401_01/_jaa030199401_01_0009.php
https://www.dbnl.org/tekst/lint011tech02_01/lint011tech02_01_0010.php
https://www.heerlijkheidborculo.nl/geschiedenis/de-berkel/
http://www.berghapedia.nl/index.php/Waterleiding_Oostelijk_Gelderland
Archief HKN. Krantenbericht 18-03-1932: ‘Nogmaals: Neede en de waterleiding’.
Archief HKN. Krantenbericht 09-03-1937: ‘Raadsvergadering Neede’.

© Tekst Rob Weeber – Vanatoto.com